Οδηγός για τη Βικιπαίδεια/Εισαγωγή και πρώτα βήματα

Εισαγωγή

Αυτός είναι ένας οδηγός για την ελεύθερη, ανοικτή ελληνική εγκυκλοπαίδεια, τη Βικιπαίδεια. Σκοπός του οδηγού είναι να παρουσιάσει συνοπτικά τις αρχές και τον τρόπο λειτουργίας της εγκυκλοπαίδειας, έτσι ώστε να δώσει μια γενική εικόνα σε ανθρώπους που ενδιαφέρονται να συμβάλλουν στο εγχείρημα, να διευκολύνει νέους χρήστες αλλά και παλιότερους που θέλουν να έχουν συγκεντρωμένες κάποιες βασικές οδηγίες "στο χέρι". Αν και δεν είναι ένα πλήρες "εγχειρίδιο χρήσης", φιλοδοξεί να αποτελέσει μια σφαιρική παρουσίαση του εγχειρήματος.

Τι είναι η Βικιπαίδεια

Η Βικιπαίδεια είναι μια διαδικτυακή εγκυκλοπαίδεια, που βασίζει τη λειτουργία της στο λογισμικό wiki, απ' όπου παίρνει και το μισό όνομά της. Ιδρύθηκε αρχικά σαν συμπλήρωμα στην εγκυκλοπαίδεια Nupedia, που ξεκίνησε να λειτουργεί το 2000 και γραφόταν με την επιμέλεια ειδικών. Το 2001 ο Τζίμπο Γουέιλς και ο Λάρρυ Σάνγκερ, βασικοί συντελεστές της Nupedia, ξεκίνησαν την Wikipedia σαν παράρτημα της Nupedia που θα γραφόταν από τον καθένα, ανεξάρτητα απ' το αν είχε ακαδημαϊκούς τίτλους ή όχι. Το εγχείρημα Wikipedia γνώρισε πολύ μεγαλύτερη επιτυχία, τουλάχιστον σε αριθμό συνεισφερόντων και δραστηριότητα. Η Nupedia σταμάτησε τη λειτουργία της το 2003, διαθέτοντας περίπου εκατό άρθρα. Η αγγλική έκδοση της Wikipedia έχει σήμερα (2011) πάνω από τρία εκατομμύρια άρθρα, ενώ οι 250 εκδόσεις σε όλες τις γλώσσες έχουν συνολικά περίπου εννιά εκατομμύρια άρθρα, με σχεδόν εννιά εκατομμύρια εγγεγραμμένους χρήστες.

Η έκδοση της Wikipedia στην ελληνική γλώσσα ξεκίνησε στα τέλη του 2002 με τη δημιουργία της Κύριας Σελίδας της. Κάποια δραστηριότητα παρατηρήθηκε τον επόμενο χρόνο, με την εγγραφή των πρώτων χρηστών και τη δημιουργία μερικών άρθρων. Σήμερα (2008) η ελληνική Βικιπαίδεια αριθμεί περισσότερα από 60.000 άρθρα, με περισσότερους από 70.000 εγγεγραμμένους χρήστες, ενώ ο αριθμός των μόνιμα ενεργών χρηστών είναι γύρω στους 40.

Βασικά χαρακτηριστικά

Τα βασικά χαρακτηριστικά μιας έκδοσης της Wikipedia είναι:

• Χρήση του λογισμικού wiki, που επιτρέπει την επεξεργασία ενός κειμένου που βρίσκεται σε έναν κεντρικό σέρβερ από πολλούς συντάκτες.
• Διάθεση του περιεχομένου με ελεύθερη άδεια χρήσης. Το περιεχόμενο της Βικιπαίδειας είναι ελεύθερα διαθέσιμο για κάθε χρήση, εμπορική ή όχι, τροποποίηση και αναπαραγωγή. Οι όροι χρήσης επιβάλλουν μια αναφορά της πηγής (δηλαδή της Βικιπαίδειας). Επιπλέον, το περιεχόμενο πρέπει να διατίθεται κάτω από την ίδια άδεια. Έτσι, τα περιεχόμενα της Βικιπαίδειας θα παραμείνουν για πάντα ελεύθερα και υποκείμενα κάτω από την άδεια cc-by-sa. Ακόμα και κάποιος που αναπαράγει το περιεχόμενο με σκοπό το κέρδος (π.χ. σε κάποια διαδικτυακή ή έντυπη έκδοση) είναι υποχρεωμένος να διατηρήσει τον ελεύθερο χαρακτήρα των κειμένων.
• Ελεύθερη συμμετοχή του καθενός. Ο οποιοσδήποτε διαθέτει μια σύνδεση στο ίντερνετ μπορεί να συνεισφέρει στη Βικιπαίδεια. Υπάρχουν άλλες εγκυκλοπαίδειες που βασίζονται στο wiki που απαιτούν κάποιος να έχει δημιουργήσει λογαριασμό χρήστη προκειμένου να συνεισφέρει. Στη Βικιπαίδεια όμως κάποιος μπορεί να συνεισφέρει και ως μη εγγεγραμμένος, με μόνο αναγνωριστικό την ip του. Η Βικιπαίδεια είναι ανοιχτή σε όλους, ανεξάρτητα από φυλή, φύλο, εθνικότητα, ηλικία ή ειδικότητα/επάγγελμα.
• Ένα σετ κανόνων και πολιτικών που ρυθμίζουν τη λειτουργία της. Κάθε έκδοση ρυθμίζει τη λειτουργία και την ανάπτυξή της με βάση ορισμένους κανόνες, μερικοί από τους οποίους έχουν επιβληθεί από το Ίδρυμα Wikimedia και είναι μη διαπραγματεύσιμοι, ενώ άλλοι αποφασίζονται από τις τοπικές κοινότητες χρηστών. Οι βασικοί από αυτούς τους κανόνες είναι: ο εγκυκλοπαιδικός χαρακτήρας του εγχειρήματος, η υιοθέτηση μιας ουδέτερης οπτικής γωνίας στη συγγραφή των άρθρων, το ελεύθερο του περιεχομένου και η τήρηση ενός κώδικα συμπεριφοράς από τους συνεισφέροντες. Στην ελληνική Βικιπαίδεια ισχύουν ακόμα (όπως και στις περισσότερες ξενόγλωσσες εκδόσεις, αλλά όχι σε όλες) οι πολιτικές της επαληθευσιμότητας του περιεχομένου από τρίτες πηγές, του αποκλεισμού της πρωτότυπης, προσωπικής έρευνας ενώ καταβάλλεται επί μακρόν προσπάθεια για την αποκρυστάλλωση των κριτηρίων συμπερίληψης διάφορων θεμάτων στην εγκυκλοπαίδεια. Αρκετοί από αυτούς τους κανόνες αναλύονται στο επόμενο κεφάλαιο.

Δημιουργώντας ένα λογαριασμό

Είναι πολύ απλό να δημιουργήσει κανείς ένα λογαριασμό χρήστη ("user account") στη Βικιπαίδεια (ο τρόπος είναι πανομοιότυπος σε όλα τα εγχειρήματα του Wikimedia). Πατώντας στο σύνδεσμο "Δημιουργία λογαριασμού/είσοδος" που εμφανίζεται στο πάνω δεξιά μέρος της οθόνης, ανοίγει το παράθυρο δημιουργίας λογαριασμού. Εκεί πρέπει κανείς να συμπληρώσει το όνομα που θα έχει ο λογαριασμός του στη Βικιπαίδεια (πραγματικό όνομα ή ψευδώνυμο), τον κωδικό της επιλογής του, καθώς και μια διεύθυνση email (προαιρετικά).

Η δημιουργία λογαριασμού είναι προαιρετική στη Βικιπαίδεια (και στα άλλα εγχειρήματα). Ο οποιοσδήποτε μπορεί να συνεισφέρει μη συνδεδεμένος, με μόνο αναγνωριστικό την IP του. Αυτή είναι μια καθόλα αποδεκτή πρακτική, αρκεί να μη γίνεται με κακό σκοπό (π.χ. αποφυγή φραγής ή παρενόχληση χρηστών). Τα πλεονεκτήματα δημιουργίας ενός λογαριασμού, από πλευράς λειτουργιών, είναι η δυνατότητα μετακίνησης άρθρων σε νέους τίτλους και η δυνατότητα επιφόρτωσης εικόνων. Επίσης ένας σταθερός λογαριασμός επιτρέπει την ευκολότερη επικοινωνία με την κοινότητα, καθώς ο χρήστης διαθέτει μια σταθερή σελίδα συζήτησης όπου οι άλλοι χρήστες μπορούν να του αφήνουν μηνύματα. Ένα δεύτερο πλεονέκτημα είναι αυτό της εξασφάλισης ενός ορισμένου επιπέδου ανωνυμίας όσον αφορά προσωπικά δεδομένα, καθώς δεν αποκαλύπτεται η διεύθυνση IP του χρήστη.

Κάθε χρήστης έχει στη διάθεσή του δυο σελίδες: τη "σελίδα χρήστη" και τη "σελίδα συζήτησης". Η πρώτη μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να παρουσιάσει κάποιος σύντομα το άτομό του, την ειδικότητα, τα ενδιαφέροντά του, τη συνεισφορά του στη Βικιπαίδεια ή και σαν χώρος σημειώσεων για μελλοντικές εργασίες. Δεν είναι όμως χώρος για τη δημιουργία προσωπικής ιστοσελίδας, και το περιεχόμενό της δεν θα πρέπει να είναι προσβλητικό, και, σε γενικές γραμμές, να ακολουθεί τους κανόνες περιεχομένου που ισχύουν για τις υπόλοιπες σελίδες της Βικιπαίδειας. Η σελίδα συζήτησης είναι ο χώρος όπου οι άλλοι χρήστες μπορούν να αφήσουν μηνύματα σχετικά με τη συνεισφορά του χρήστη. Όταν κάποιος αφήνει ένα μήνυμα στη σελίδα συζήτησής σας, ειδοποιείστε με το πορτοκαλί πλαίσιο "έχετε νέα μηνύματα". Ο χρήστης μπορεί να απαντήσει είτε στη σελίδα αυτή (πρακτική που επιτρέπει τη διατήρηση της συνέχειας της συζήτησης) είτε στη σελίδα αυτού που άφησε το μήνυμα (αυτό, από την άλλη, εξασφαλίζει την ειδοποίηση του άλλου χρήστη).

Πρώτα βήματα

Πριν να αρχίσετε να συνεισφέρετε στη Βικιπαίδεια, ίσως είναι καλό να παρακολουθήσετε για λίγες μέρες τη δραστηριότητα στις "Πρόσφατες αλλαγές" προκειμένου να λάβετε μια γενική ιδέα για το πως λειτουργεί η κοινότητα και το εγχείρημα. Θα δείτε πως "χτίζεται" η εγκυκλοπαίδεια βήμα-βήμα, κι ακόμα πως αλληλεπιδρούν τα μέλη της κοινότητας μεταξύ τους, πως παίρνονται οι αποφάσεις, ίσως παρακολουθήσετε και κάποια μικροαντιπαράθεση, πράγμα αναμενόμενο σε έναν ανοιχτό ιστότοπο. Αν δεν καταλαβαίνετε όλα όσα βλέπετε, μην ανησυχείτε. Δουλεύοντας στη Βικιπαίδεια θα σας λυθούν οι περισσότερες απορίες, είτε με βοήθεια των άλλων Βικιπαιδιστών είτε με προσωπική σας έρευνα.

Τι να προσέξετε

Οι περισσότεροι χρήστες, ωθούμενοι σίγουρα από την καλή τους πρόθεση και τη διάθεσή τους να συνεισφέρουν στο εγχείρημα της Βικιπαίδειας, ξεκινούν να συνεισφέρουν αμέσως, με αποτέλεσμα μερικές φορές οι συνεισφορές τους να μη συμφωνούν με την πολιτική συγγραφής της Βικιπαίδειας. Τα πιο συνηθισμένα λάθη είναι:

• Χρήση κειμένων και εικόνων από άλλες ιστοσελίδες. Αυτά δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν στη Βικιπαίδεια, καθώς το περιεχόμενο της Βικιπαίδειας είναι ελεύθερο για διανομή, τροποποίηση και χρήση σύμφωνα με τους όρους της άδειάς της. Έτσι, για να μπορεί να διακινηθεί με αυτούς τους όρους κάποιο κείμενο, χρειάζεται οπωσδήποτε άδεια από τον συγγραφέα του και κάτοχο των πνευματικών δικαιώματων. Αν δεν είστε ο συγγραφέας ή δεν έχετε άδεια, μην ανεβάζετε το κείμενο. Γράψτε κάτι δικό σας. Για τους ίδιους λόγους, δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν παρά μόνο εκείνες οι εικόνες για τις οποίες δηλώνεται ρητά ότι καλύπτονται από ελεύθερες άδειες. Μην ανεβάζετε εικόνες, εκτός αν είναι δικές σας ή ξέρετε ότι έχουν ελεύθερη άδεια. Αν θέλετε οπωσδήποτε να συμπεριληφθεί μια εικόνα στο άρθρο, γράψτε σχετικά στη σελίδα συζήτησης. Κάποιος πιο έμπειρος χρήστης θα προσπαθήσει να βρει μια κατάλληλη εικόνα.
• Πολύ μικρά άρθρα, μιας πρότασης ή μιας-δυο γραμμών. Τέτοια άρθρα συνήθως διαγράφονται, εκτός αν βρεθεί κάποιος να τα επεκτείνει κάπως. Είναι αλήθεια ότι η ελληνόφωνη Βικιπαίδεια έχει ακόμα αρκετές ελλείψεις στη θεματολογία της, δεν πρέπει όμως να αγχωνόμαστε ώστε να καλύψουμε το κενό στα γρήγορα. Θυμηθείτε, σκοπός είναι να προσφέρουμε γνώση στον κόσμο, και είναι καλύτερα κάποιος να διαβάζει ένα και μόνο άρθρο δέκα προτάσεων παρά δέκα προτάσεις πάνω σε διαφορετικά θέματα. Προσπαθήστε να κάνετε μια μικρή έρευνα για το θέμα σας πριν γράψετε, έτσι ώστε να βγει ένα κειμενάκι περίπου δέκα γραμμών που να καλύπτει κάπως το θέμα. Αυτό αρκεί για αρχή.
• Ύφος του κειμένου. Προκειμένου τα άρθρα της να μην προκαλούν, και να μην γίνονται πεδίο μάχης, είναι γραμμένα με ουδέτερο ύφος, παρουσιάζοντας όλες τις απόψεις. Μείνετε στο θέμα, παρουσιάζοντας στοιχεία και τεκμήρια, και όχι προσωπικές απόψεις ή χαρακτηρισμούς(π.χ. "Η Τζένιφερ Λόπεζ είναι Πορτορικανή τραγουδίστρια" και όχι "Η Τζένιφερ Λόπεζ είναι η καλύτερη τραγουδίστρια του κόσμου").
• Άτονο κείμενο, κείμενο σε greeklish, ή κείμενο από αυτόματο μεταφραστή. Και οι δυο αυτές μορφές δυσκολεύουν πολύ την επεξεργασία από τρίτους και/ή η διόρθωσή τους απαιτεί πολύ κόπο. Έτσι, τέτοια κείμενα συνήθως διαγράφονται.

Αν σας επισημάνθηκε κάτι από τα παραπάνω, μην αποθαρρύνεστε, και μη νιώθετε άσχημα για ένα λάθος. Κανείς δεν γεννήθηκε γνωρίζοντας ήδη τους κανόνες της Βικιπαίδειας, και όλοι οι χρήστες έκαναν κάποια λάθη ξεκινώντας. Δεν κάνατε κάποια ζημιά, καθώς όλα διορθώνονται, χάρη στα χαρακτηριστικά του λογισμικού. Χαλαρώστε, προσπαθείστε να δείτε που ήταν το λάθος, διαβάστε τις σχετικές οδηγίες και ξαναδοκιμάστε.

Τι να διαβάσετε

Διαβάστε επίσης τον "Οδηγό για νέους χρήστες", που θα σας δώσει μια πολύ καλή εικόνα για τη συγγραφή άρθρων και άλλα θέματα. Η ενότητα "Συχνές ερωτήσεις" μπορεί να καλύψει κάποιες πρώτες ερωτήσεις σχετικά με τη Βικιπαίδεια. Διαβάστε επίσης την Πολιτική της Βικιπαίδειας. Αν θέλετε, μπορείτε να αφήσετε ένα μήνυμα στην Αγορά, τον τόπο συζητήσεων της κοινότητας, παρουσιάζοντας τον εαυτό σας και/ή τα θέματα με τα οποία σκοπεύετε να ασχοληθείτε.